Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w dniu 28 listopada 2021 r., udzieliło odpowiedzi na pismo KRIR w sprawie interpretacji przepisów ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne oraz programu azotanowego w zakresie planu nawożenia azotem oraz stawek opłat za naruszenia, informując, co następuje:
Zgodnie z art. 102. ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne, produkcję rolną, w tym działy specjalne produkcji rolnej, oraz działalność, w ramach której są przechowywane nawozy naturalne lub stosowane nawozy, prowadzi się w sposób zapobiegający zanieczyszczaniu wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych i ograniczający takie zanieczyszczenie. Opracowywanie planu nawożenia azotem jest jednym z działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczenia wód azotanami ze źródeł rolniczych, a tym samym pozwalającym rolnikowi na racjonalne nawożenie azotem.
Zgodnie z art. 105a. ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne, obowiązane do opracowania planu nawożenia azotem są podmioty które:
- prowadzą chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior (tzw. podmioty wielkopowierzchniowe),
- posiadają gospodarstwo rolne o powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych, uprawiają uprawy intensywne na gruntach ornych na powierzchni powyżej 50 ha lub utrzymują obsadę większą niż 60 dużych jednostek przeliczeniowych (DJP), według stanu średniorocznego,
- nabywają nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania w celu nawożenia lub poprawy właściwości gleby od podmiotu importującego nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny z terytoriów państw trzecich lub od podmiotu prowadzącego działalność, o której mowa w pkt 1.
Należy podkreślić, że ww. przepisy nie nakładają obowiązku corocznego opracowywania planów nawożenia azotem.
Ponadto art. 105a. ust. 7 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne wskazuje wyłączenie, zgodnie z którym podmioty prowadzące działalność, o której mowa pkt 1 i 2, które nie stosują nawozów naturalnych lub produktów pofermentacyjnych na działkach rolnych, których są posiadaczami, nie opracowują planu nawożenia azotem.
W przypadku gospodarstw, które zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne nie są obowiązane do opracowania planu nawożenia azotem, stosują nawozy w dawkach nieprzekraczających maksymalnych dawek nawozów azotowych (określonych w programie azotanowym) dla plonów uzyskiwanych w warunkach uregulowanego odczynu gleby, zbilansowanego nawożenia azotem, fosforem i potasem i stosowania integrowanej ochrony roślin.
Producenci rolni, którzy prowadzą działalność na powierzchni większej lub równej 10 ha użytków rolnych lub utrzymujący zwierzęta gospodarskie w liczbie większej lub równej 10 DJP według stanu średniorocznego powinni posiadać plan nawożenia azotem albo obliczenia maksymalnych dawek azotu, a także powinni prowadzić ewidencję zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem. Zapisy te nie wprowadzają obowiązku ewidencjonowania „nie stosowania nawozów”.
Niezależnie od powyższego należy zaznaczyć, że posiadanie planu nawożenia azotem pozwala zachować porządek czynności przewidzianych do wykonania w gospodarstwie, co w znacznym stopniu umożliwia rolnikom sprawne podejmowanie decyzji związane ze stosowaniem nawozów zawierających azot. Aby osiągnąć wysokie, dobre jakościowo plony i utrzymać żyzność gleby, roślinom należy dostarczyć odpowiednią ilość składników odżywczych – plan nawożenia azotem to narzędzie umożliwiające dostarczanie optymalnej dawki nawozów dla upraw w gospodarstwie rolnym. Zastosowanie nawozów w ilości przekraczającej zapotrzebowanie upraw, to dodatkowe koszty ekonomiczne i ekologiczne. Nadmiar składników odżywczych nie zostaje przyswojony przez rośliny i często ulega wymywaniu, powodując zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych. Dla rolnika są to niepotrzebnie koszty, które nie mają żadnego przełożenia na wysokość plonów. Biorąc pod uwagę obecną sytuację na rynku nawozowym, opracowywanie planu nawożenia azotem, jest jednym ze sposób zoptymalizowania dawek stosowanych nawozów, a tym
samym pozwala obniżyć koszty produkcji roślinnej.
Należy również zwrócić uwagę, że dobrze opracowany plan nawożenia azotem opiera się na właściwym oszacowaniu potrzeb pokarmowych roślin i zasobności gleby w poszczególne składniki. W celu ustalenia ilości i wielkości dawek azotu ze wszystkich źródeł (nie tylko z nawozów naturalnych) przed rozpoczęciem produkcji (uprawy), a tym samym w celu optymalizacji nawożenia roślin azotem, zaleca się wykonanie badania gleby wiosną na zawartość Nmin. Wynik Nmin jest wskaźnikiem ilości azotu dostępnego dla roślin w glebie w warunkach konkretnego gospodarstwa i pola, co daje możliwość uwzględnienia dokładnej wartości azotu w glebie, a tym samy opracowanie planu nawożenia azotem w oparciu o dokładnie wyniki analiz glebowych.
Warto również podkreślić, że nawożenie nawozami naturalnymi jest bardzo cenne zarówno ze względu na obecne ceny nawozów mineralnych, jak i na gleby występujące w Polsce, szczególnie te o małej ilości próchnicy. Dlatego stosowanie nawozów naturalnych, w tym obornika ma duże znaczenie w kontekście nawożenia, dbania o żyzność gleby, jak i wykorzystywania posiadanych zasobów.
Odnosząc się do wskazywanej przez Izby kwestii kar dla rolników za naruszenie programu azotowanego, należy wspomnieć, że ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne, ustanawia system opłat uzależniony od zakresu i stopnia naruszenia programu azotanowego i daje możliwość organom Inspekcji Ochrony Środowiska wydawania decyzji nakazujących usunięcie w określonym terminie stwierdzonych nieprawidłowości lub ustalania obowiązku uiszczenia opłaty za stwierdzone naruszenie. Natomiast stawki opłat,
o których mowa powyżej, zgodnie z art. 109 ust. 11 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne, ustalone w roku poprzednim, podlegają każdego roku kalendarzowego zmianie w stopniu odpowiadającym średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem za rok poprzedni, ogłaszanemu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. W związku z powyższym należy zauważyć, że nowe stawki opłaty za naruszenia wynikają obecnego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (pot. inflacji).
W odniesieniu do kwestii proponowanych szkoleń dla rolników w zakresie ograniczania zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi informuje, że podejmowało i nadal realizuje wiele działań informacyjno-szkoleniowych, w tym mających na celu szkolenie zarówno doradców rolnych, jak i rolników z zasad zawartych: w Rozdziale 4 Działu Ochrona wód ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne; programie azotanowym oraz zasadach wynikających ze Zbioru zaleceń dobrej praktyki rolniczej mającego na celu ochronę wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych do dobrowolnego stosowania (ZZDPR).
Ponadto w związku ze zmianą ustawy o jednostkach doradztwa rolniczego, od 1 stycznia 2018 r. wojewódzkie ośrodki doradztwa rolniczego (ODR) zostały zobowiązane do realizacji zadania, związanego z organizacją szkoleń na temat zaleceń zawartych w ZZDPR. W działalności doradczej wojewódzkich ośrodków doradztwa rolniczego, od 2019 r. jako jeden z priorytetów, znalazło się upowszechnianie zasad prawidłowej gospodarki nawozowej, w tym propagowanie wymagań wynikających z dyrektywy azotanowej. Wszystkie ODR-y zostały zobowiązane do uwzględnienia w rocznym programie działalności na 2020 r. priorytetu pn. „Ochrona wód i powietrza, uwzględniająca wymagania ramowej dyrektywy wodnej, dyrektywy azotanowej, dyrektywy NEC, w tym upowszechnianie dobrych praktyk rolniczych mających na celu ochronę wód przed zanieczyszczeniem azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych, programu azotanowego oraz wymagań ramowej dyrektywy wodnej”. W ramach tego priorytetu w roku 2020 wszystkie ODR- y zrealizowały łącznie:
- 1161 szkoleń dla 19 788 osób,
- 16 konferencji dla 565 osób,
- 8 szkoleń wyjazdowych dla 153 osób,
- 12 broszur dla 7450 osób,
- 8 ulotek o łącznym nakładzie 2500 egz.
- 289 artykułów,
- 126 498 porad
- 1 olimpiadę
- 242 pokazów i demonstracji.
Priorytet ten realizowany jest również przez ośrodki w roku 2021 oraz został zaplanowany na rok 2022.
Centrum Doradztwa Rolniczego (CDR) prowadzi działania wspomagające pracę doradców rolniczych. W 2018 r. Centrum Doradztwa Rolniczego O/Radom przygotowało aplikację pozwalającą na dokonanie przez rolników analiz wymaganych programem azotanowym i ustawą z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne m.in.: wyliczania wielkości miejsc do przechowywania nawozów naturalnych, maksymalnych dawek azotu, czy też przygotowania planu nawożenia azotem oraz opracowało i opublikowało metodykę doradzania pn. ”Ograniczenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu.”, na podstawie której świadczone są usługi doradcze w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020 (PROW 2014 – 2020), działanie „Usługi doradcze, usługi z zakresu zarządzania gospodarstwem i usługi z zakresu zastępstw”, poddziałanie „Wsparcie korzystania z usług doradczych”.
W roku 2020 w CDR:
- przygotowano materiał informacyjny na stronę internetową pt. „Realizacja programu azotanowego”,
- przeprowadzono 2 szkolenia dla 44 osób, pt. „Wymogi Prawa Wodnego wobec gospodarstw rolnych”,
- wygłoszono wykłady na następujące tematy:
- „Układanie planów nawozowych”
- „Kontrola stosowania programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszeniu”,
- „Sporządzanie dokumentacji w gospodarstwach rolnych w ramach realizacji programu azotanowego”
oraz wykłady on-line:
- „Bilans składników nawozowych – czyli od czego zacząć prawidłową gospodarkę nawozową” i
- „Czy więcej zawsze znaczy lepiej – czyli ile faktycznie substancji nawozowych potrzebują uprawy”.
CDR realizuje również projekt pt. „SUMANU – Zrównoważone zarządzanie nawozami naturalnymi i składnikami odżywczymi w celu zmniejszenia strat składników odżywczych w regionie Morza Bałtyckiego”.
MRiRW informuje również, że w ramach wdrażanego przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa poddziałania 1.1. „Wsparcie dla działań w zakresie kształcenia zawodowego i nabywania umiejętności”, działania „Transfer wiedzy i działalność informacyjna” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020, zaplanowano szkolenia dla rolników na temat „Obowiązki rolnika w świetle ustawy Prawo wodne”. Szkolenia będą realizowane w układzie wojewódzkim. Ogółem zaplanowano przeszkolenie ok. 67 200 osób. ARiMR, jako instytucja wdrażająca PROW 2014 -2020, ogłosiła informację o wyborze najkorzystniejszej oferty, a zawarcie umów z wybranymi wykonawcami będzie możliwe po zakończeniu kontroli uprzedniej Urzędu Zamówień Publicznych.
Należy również wspomnieć, że szkolenia z zakresu zasad ochrony wód przed azotanami pochodzenia rolniczego, w tym racjonalnego przechowywania nawozów oraz konsekwencji niewłaściwego ich stosowania i przechowywania prowadzone były w latach 2016-2020 również przez:
- Instytut Techologiczno – Przyrodniczy w ramach programu wieloletniego „Przedsięwzięcia technologicznoprzyrodnicze na rzecz innowacyjnej, efektywnej i niskoemisyjnej gospodarki na obszarach wiejskich”
- Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB w ramach programu wieloletniego”Wspieranie działań w zakresie ochrony i racjonalnego wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej w Polsce oraz kształtowania jakości surowców roślinnych na lata 2016-2020″.
Podnoszenie świadomości rolników w zakresie ochrony środowiska glebowego oraz właściwego nawożenia, jak również obowiązujących norm prawnych jest również jednym z zadań zleconych w 2021 r. przez MRiRW do realizacji przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB. Zadanie to, w przypadku otrzymania środków finansowych, planuje się kontynuować w 2022 r.
Ciągłe doradztwo w sprawach nawożenia oraz badania gleb czy nawozów prowadzone są przez stacje chemiczno-rolnicze, a na stronie internetowej Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej zamieszczona jest informacja o zasadach opiniowania planów nawożenia azotem oraz o możliwościach wykonywania badań agrochemicznych.
Niezależnie od powyższego, w Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej trwają końcowe prace wdrożeniowe projektu pt.: „Budowa efektywnego modelu interaktywnego systemu wspierania decyzji agrochemicznych w celu optymalizacji nawożenia i ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego INTER-NAW”, którego celem jest budowa efektywnego modelu interaktywnego systemu wspierania decyzji agrochemicznych w celu optymalizacji nawożenia i ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego. W ramach projektu przewidziano budowę efektywnego modelu interaktywnego systemu wspierania decyzji agrochemicznych w celu optymalizacji nawożenia i ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego. Rozwiązanie obejmować będzie zalecenia nawozowe pod rośliny uprawne na GO i UZ, plany nawożenia i bilanse składników mineralnych. System będzie udostępniony za pośrednictwem strony internetowej stacji chemiczno-rolniczych, dla rolników korzystających z badań agrochemicznych. Rolnik będzie mógł korzystać z wersji standardowej (samodzielnie) generując niezbędne dane (dawki, plan nawożenia, bilans N) lub z udziałem doradcy po zgłoszeniu on-line konkretnego przypadku.