Cała unijna wspólnota rolnicza wyraża swoją solidarność z narodem ukraińskim, pamiętając w tych trudnych czasach o swoich kolegach rolnikach i spółdzielcach. Inwazja na Ukrainę wpisuje się w skumulowane skutki COVID-19, które są odczuwalne w łańcuchu dostaw, wzrost kosztów produkcji (także koszty energii) oraz ekstremalne zjawiska pogodowe.
W ostatnich miesiącach pojawiło się wiele wydarzeń zakłócających produkcję rolną, co wpłynęło na dochody rolników i zmusiło ich do dostosowania/ograniczenia produkcji. Koszty związane z produkcją rolną w UE (pasze, energia, nawozy, środki ochrony roślin, butelki itp.) mają ogromne znaczenie dla krótko i długoterminowej rentowności unijnych gospodarstw. Przykładowo ceny niektórych środków produkcji i ich dostępność (np. nawozy, surowce potrzebne do produkcji pasz) są poważnym problemem dla rolników. W marcu średnie ceny amoniaku w zachodniej Europie wynosiły 1425 euro/t (czyli o 14% więcej miesiąc do miesiąca i 198,4% rok do roku). 23 marca Komisja wydała komunikat na temat bezpieczeństwa żywnościowego. Z naszej perspektywy w ww. komunikacie brakowało informacji o natychmiastowych politycznych rozwiązaniach na poziomie UE, które mogłyby zostać wprowadzone, aby załagodzić sytuację na unijnym rynku nawozów.
Od ponad roku jesteśmy świadkami bardzo wysokich cen pasz. Sytuacja ta jeszcze się pogorszyła w związku z rosyjską inwazją na Ukrainę, ale także w związku z działaniami na rynku zbóż państw trzecich, a także niektórych państw członkowskich. Jest to jednoznaczny dowód na to, że wspólny rynek nie działa tak, jak się tego spodziewano. Te zakłócenia podaży prowadzą do zaburzeń równowagi rynkowej zarówno jeśli chodzi o ceny, jak i o ilości. W ciągu dwóch ostatnich miesięcy ceny pasz wzrosły średnio o 20-40%, a w państwach silnie zależnych od surowców do produkcji pasz sprowadzanych z Ukrainy nawet o 50% (np. Łotwa), podobnie jak w tych dotkniętych suszą (Hiszpania, Portugalia i Włochy). W tych państwach problematyczna staje się sama dostępność pasz. Sektor rolnictwa ekologicznego oprócz cen energii i dostępu do surowców został także dotknięty brakami w zakresie podaży pasz. Kolejny problem wiąże się z tym, że niektóre podmioty w celach spekulacyjnych skupowały dostępny towar i czekają teraz na wzrost cen.
Ponadto producenci maszyn rolniczych poinformowali, że spodziewają się przerw w produkcji w związku z prognozowanym wystąpieniem w ciągu 4 tygodniu zakłóceń dostaw, ponieważ wojna w Ukrainie obnażyła więcej tzw. wąskich gardeł w tym obszarze. Znalezienie pracowników stanowi nadal problem dla pracodawców zwłaszcza w kontekście zbliżających się zbiorów. W związku z profilem uchodźców spodziewamy się, że 30 000 miejsc pracy pozostanie bez pracowników sezonowych, dotyczy to zwłaszcza północnej i środkowej Europy. Ponadto interpretacja i transpozycja dyrektywy dotyczącej przyznawania ochrony tymczasowej jest różna w poszczególnych państwach członkowskich UE. Przykładowo w Szwecji tylko ukraińscy pracownicy sezonowi, którzy opuścili kraj po inwazji będą mieli prawo do ochrony ekonomicznej, socjalnej i lekarskiej. Bez ochrony pozostaną wszyscy ci, którzy przybyli wcześniej.
Analiza sektorowa:
Owoce i warzywa: rosnące koszty produkcji (energii elektrycznej, nawozów, zatrudnienia itd.) brak pracowników sezonowych – oto obawy sektora. Producenci ograniczyli uprawy pomidorów w szklarniach, co doprowadziło do spadku obrotów organizacji producentów. Istnieje ryzyko, że rosnąca inflacja wpłynie negatywnie na spożycie owoców i warzyw w UE. Producenci z Polski, Grecji i Litwy zostali najbardziej dotknięci konfliktem między Rosją a Ukrainą. Państwa trzecie, które zwykle eksportują do państw objętych wojną próbują przekierować swoje produkty do UE. W marcu zapasy jabłek były wyższe o 8,6% w stosunku rok do roku, natomiast zapasy gruszek spadły o 14,9% w porównaniu z danymi z ubiegłego roku. Średnia cena jabłek w 4 państwach będących największymi producentami była o 8,75% niższa w stosunku do zeszłorocznej. Sezon na pomarańcze zaczął się z nadpodażą owoców sprowadzanych z RPA oraz nadpodażą drobnych owoców zebranych w UE. Niedawne przymrozki uszkodziły wiele drzew w Hiszpanii (owoce pestkowe) i we Francji (śliwki z Agen). Wprowadzenie różnych krajowych przepisów dotyczących pakowania owoców i warzyw może zaburzyć prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego i podnieść koszty produkcji.
Wino: prognozy zbiorów we Francji i Włoszech zostały podwyższone (we Francji spadek o 20%, a nie 27%; we Włoszech bez zmian) (CDP(21)7287). Zapasy utrzymują się na stabilnym poziomie, z wyjątkiem znacznego wzrostu w Grecji i niewielkiego spadku w Niemczech. W sezonie 2020/2021 eksport wina był na bardzo dobrym poziomie – wzrost o 22,5% w stosunku do sezonu 2018/2019. Jednak eksport w 2022 roku spadnie w związku z utratą rynku rosyjskiego i ukraińskiego (10% unijnego eksportu wina). Rosnące koszty produkcji oraz środków produkcji (nawozy, gaz, energia elektryczna, karton itp.) wzbudzają wiele obaw wśród producentów, którzy już sygnalizują braki i niewiarygodnie wysokie ceny środków produkcji (+ 15 eurocentów za butelkę (IT), 31% wzrost cen środków produkcji rolnej (DE)), dodatkowo towarzyszy im spadek produkcji i wyższe koszty transportu. Koszty produkcji pożerają marże (-50%w przypadku eksportu) i narażają zrównoważoność gospodarczą winnic. Według najnowszych informacji, choć właściciele winnic wciąż szacują straty, przymrozki, które na początku kwietnia wystąpiły w południowo-zachodniej części Francji mogą wpłynąć na zbiory 2021/2022.
Zboża: rynki nadal są silne, pomimo skorygowania przez USDA w górę rezerw głównych eksporterów. Brak opadów w południowej i zachodniej części Europy jest przedmiotem niepokoju. W sezonie 2021/2022 łączna unijna produkcja wyniosła 293 347 milionów ton (+4,3% rok do roku). Powierzchnia upraw jęczmienia jarego, kukurydzy i sorgo może się zwiększyć, jeśli wykorzystane zostaną grunty odłogowane. Według USDA w tym roku Ukraina wyeksportuje 19 milionów ton pszenicy, Rosja – 33 miliony, przy założeniu, że rosyjska produkcja rolna będzie stabilna mimo konfliktu. W UE Bułgaria dostarczyła 1,1 miliona ton pszenicy od rolników, aby zaspokoić zapotrzebowanie i walczyć z wahaniami cenowymi.
Rośliny oleiste: łącznie unijna produkcja roślin oleistych utrzyma się w roku handlowym 2021/2022 na poziomie 30 247 milionów ton. Prognozy dotyczące ogólnoświatowej produkcji soi utrzymują się na poziomie 120,7 miliona ton (+5,2% rok do roku). W Brazylii, pomimo wzrostu powierzchni obsianej w stosunku do poprzedniego sezonu, spodziewamy się mniejszych zbiorów w związku z brakiem opadów. Prognozy w zakresie produkcji rzepaku kanadyjskiego pozostają na poziomie 12,6 miliona ton (6,89 miliona ton mniej niż w zeszłym sezonie). Zgoda na wykorzystanie odłogowanych parceli może być korzystna dla upraw jarych, przykładowo słonecznika i roślin białkowych. Jednak państwa ze wschodniej części UE poinformowały o brakach w nasionach roślin oleistych.
Ziemniaki: na wolnym rynku w Europie Zachodniej cena ziemniaków przeznaczonych do celów przemysłowych wynosi co najmniej 200 euro/t, znacznie powyżej cen ustalonych w kontraktach. Producenci ziemniaków potrzebują wyższych cen w kontraktach, aby zrównoważyć wyższe koszty produkcji. Konflikt rosyjsko-ukraiński sprawia, że niepewność w kwestii zaspokojenia potrzeb sektora przetwórczego w zakresie oleju słonecznikowego jest większa. W porównaniu do zeszłego sezonu unijny eksport sadzeniaków do Zjednoczonego Królestwa osiągnął zaledwie poziom 10%.
Cukier: oczekuje się, że produkcja cukru w UE27 + Zjednoczone Królestwo osiągnie około 17,2 mln ton począwszy od sezonu 2021/2022, nieco poniżej poziomów zaobserwowanych w latach 2018/19 czy 2019/20. Średnia unijna cena za cukier biały wynosiła w lutym 2022 roku 441 euro/ tonę (wzrost o 51 euro/t rok do roku). Prognozuje się, że zapasy końcowe w UE osiągną poziom 1 327 mln ton, w porównaniu z poziomem 1 225 mln ton w roku gospodarczym 2020/2021. Według ISO w sezonie 2021/2022 obserwowaliśmy ogólnoświatowy deficyt w sektorze cukru, który wyniósł 1,9 miliona ton. Kanada zrezygnowała z ceł wyrównawczych i antydumpingowycj na cukier rafinowany pochodzący z UE, DK, DE, NL oraz UK i USA.
Wieprzowina: obecna średnia cena w UE wynosi 1,91 euro/kg tuszy (tydzień 13), co oznacza wzrost o 3% w stosunku do poprzedniego tygodnia, o 28% w stosunku do zeszłego miesiąca oraz 17,3% w stosunku do tego samego okresu w roku 2021. Zgodnie z naszymi wyliczeniami, aby pokryć koszty produkcji, ceny powinny osiągnąć poziom 2,3 euro/kg i 2,6 euro/kg w zależności od państwa członkowskiego. Niepokoi nas to, jak wzrost ten zostanie przeniesiony na konsumentów i jak wpłynie to na ich przyzwyczajenia zakupowe. Przed 11 kwietnia do prywatnego systemu przechowywania trafiło 25 549 ton, 59% tej ilości będzie przechowywane przez 60 dni, a 28% przez 90. Eksport do Chin wciąż jest ograniczony i obejmuje produkty uboczne, inne tradycyjne rynki, np. japoński i koreański, wydają się stabilne.
Kwiaty i rośliny ozdobne: w 2022 roku popyt zarówno na kwiaty, jak i rośliny ozdobne, utrzymuje się na wysokim poziomie. Koszty ich produkcji (nawozy, gaz, paliwo, nasiona, opakowania itd.) znacząco wzrosły w ostatnim czasie i trudno jest te dodatkowe kwoty przenosić na kolejne ogniwa łańcucha wartości. Rentowność wielu działań nie jest oczywista. W Ukrainie, Rosji i Białorusi siła nabywcza była stosunkowo skromna, ale konkretne państwa członkowskie i wyspecjalizowani producenci (np. chryzantem) mierzą się z poważnymi problemami, które prowadzą nawet do tymczasowego zawieszenia działalności. Z powodu problemów z płatnościami i transportem unijny handel z ww. krajami przestał istnieć. Wojna w Ukrainie ma także bezpośredni wpływ na dostępność nasion oraz pracowników (sezonowych).
Jaja i drób: obecna (13 tydzień) średnia unijna cena za jajka wynosi 185,79 euro/ 100 kg. Oznacza to wzrost o 20,9% od ostatniego miesiąca (i o 35,7% od końca zeszłego roku), ma to związek ze zwiększonym popytem w okresie wielkanocnym. Cena za mięso drobiowe wynosi 254,06 euro/ 100 kg tuszy, co oznacza wzrost o 11,2% w stosunku do zeszłego miesiąca i o 30,1% w stosunku do tego samego okresu w roku 2021. W związku ze wzrostem kosztów produkcji (pasza, energia, opakowanie) zarówno w przypadku jajek, jak i mięsa drobiowego, ważnym jest, aby te koszty zostały także przeniesione na konsumentów. Kilka krajów zostało mocno dotkniętych grypą ptaków. Z naszej perspektywy producenci prowadzący hodowle na wolnym wybiegu powinni móc zamieszczać tę informację na swoich produktach, także w sytuacji, kiedy organy weterynaryjne zalecą trzymanie ptaków żyjących na wybiegach w zamknięciu w celu ochrony ich przed grypą ptaków.
Wołowina: średnia cena (młode bydło/młode byki) wynosi 495 euro/100 kg, co stanowi, wzrost o 33,8% od ostatniego roku. Produkcja we wszystkich kategoriach zmniejsza się. Od ostatniego roku średni spadek wyniósł 0,3%. Eksport i import zmniejszyły się w stosunku do stycznia 2021 r.
Owce: przed Wielkanocą ceny za jagnięta lekkie rosną – 669,1 euro/100kg, +3.3% od ostatniego miesiąca i +10,3% w stosunku do zeszłego roku. W przypadku jagniąt ciężkich ceny utrzymują się na poziomie 718,8o euro/ 100 kg, co oznacza +3,5% w stosunku do zeszłego miesiąca i +4,3% w stosunku do zeszłego roku). Na koniec 2021 roku ubój owiec wzrósł o 1,7% w stosunku do roku 2020, a ubój kóz o 5,9%. Unijny eksport spadł średnio o 10%, import o 16% (na co wpłynęła Nowa Zelandia [-17%] i Australia [-40%]).
Nabiał: od ostatniego miesiąca cena za surowe mleko wzrosła (42,6 euro/100 kg; +1,9%). Zwiększyła się również cena za masło, odtłuszczone mleko w proszku, pełne mleko w proszku oraz za cheddar (odpowiednio o +6,4%, +5,6%, +6,8% i +3,1%). Produkcja surowego mleka spadła (-0,7%) w porównaniu do zeszłorocznej, tak samo jak produkcja masła (-9.4%), odtłuszczonego mleka w proszku (-13.7%) i pełnego mleka w proszku (-3%). W 2021 roku, w stosunku do poprzedniego roku, spadł unijny eksport masła (-10%) odtłuszczonego mleka w proszku (-4%) i pełnego mleka w proszku (-11%), ale wzrósł eksport sera.
Napoje spirytusowe: drobne destylarnie zostały mocno dotknięte pandemią, która doprowadziła do znaczącego spadku sprzedaży. Jest zbyt wcześnie, aby oceniać wpływ wojny w Ukrainie, ale kluczowym jej skutkiem są braki surowców (szkło, papier, karton) oraz gwałtownie rosnące ceny: ceny szkła wzrosły o 10-20%. Dodatkowe kłopoty to opóźnienia w realizacji zamówień i dostaw.
Oliwki i oliwa z oliwek: zakończyły się zbiory oliwek 2021/2022. Szacuje się, że produkcja oliwy z oliwek osiągnie 2,25 miliona ton (+10% w stosunku do poprzedniego roku). Średni wzrost jest niższy niż wzrost produkcji w Portugalii (+106%), Włoszech (+20%) i Hiszpanii (+7%). W Grecji spodziewany jest gwałtowny spadek (-22%). Eksport wykazuje tendencję wzrostową dzięki ogólnemu wzrostowi spożycia oliwy z oliwek w UE i w ogóle na świecie. Ceny za oliwę z oliwek rosną, co jest wynikiem braków na rynku oleju słonecznikowego sprowadzanego z Ukrainy. W marcu, w stosunku do poprzedniego miesiąca, ceny za ekstra oliwę z oliwek z pierwszego tłoczenia wzrosły w Hiszpanii (+7%) i we Włoszech (+2%). Nawet wyższe wzrosty dotyczą oliwy z pierwszego tłoczenia (+5%) i oliwy lampante (+0,5%). Rosnące koszty produkcji (surowce i energia) niepokoją producentów w całej UE. Susze w Hiszpanii i Portugalii także są przedmiotem obaw.
Akwakultura i rybołówstwo: rosnące koszty produkcji (pasze, energia i surowce) wpływają także na sektor akwakultury. Ten wzrost wynosi ok. 30-40% i, niestety, łańcuch dostaw nie jest w stanie zabsorbować tego wstrząsu. Cogeca jest jednym z podmiotów, które wspólnie z Europêche podpisały się pod pismem dotyczącym wzrostu kosztów energii dla sektora rybołówstwa.